Đất lề

                   1.  Đất lề…

                 (Truyện ngắn của Nguyễn Quang Huệ )

      Cả bản hôm nay nhộn nhịp hẳn lên. Gần chục người tấp nập chuẩn bị thịt lợn, mổ gà, đồ xôi, làm các loại bánh để cúng giỗ ông Vừ A Pao, bố của bí thư huyện ủy Vừ A Thênh. Lại có thêm cả Chủ Tịch huyện Vũ Ban, là bạn học cùng trường Nguyễn Ái Quốc ở Hà Nội  với ông ấy đi cùng.

Vui lắm lớ. Mấy khi Chủ Tịch huyện cùng về bản thế này đâu. Ông trưởng tộc tỏ ý vui mừng vì cháu ông và Chủ Tịch cùng về đám giỗ.

      Từ bản lên huyện xa mấy chục cây số, công việc lại nhiều, địa bàn rộng, nên Bí Thư ít về thăm nhà, thăm bản. Gia đình vợ con đều làm việc ở trên huyện. Hôm nay nhân kỳ giỗ bố, ông qua nhà thắp hương cho cụ.

      Vừa vào nhà chào hỏi bà con họ mạc, chia vui với những người cao tuổi là anh em chú bác bằng những phong bánh dẻo, bánh nướng, lại quay sang phát kẹo, bim bim cho các cháu nội ngoại. Ai cũng tự hào dòng họ nhà mình có người học giỏi tận dưới Hà Nội về công tác tại huyện nhà, cứ lên chức vù vù. Mấy năm trước mới Phó Chủ Tịch, rồi lên Chủ Tịch, nay là Bí thư Huyện Ủy.

      Từ ngày được điều động lên huyện, Giàng A Thênh đã đưa vợ con  lên làm việc tại trường mẫu giáo cơ quan huyện, giao lại nhà cửa, ruộng nương của bố mẹ cho mấy ông bác, bà cô quản lý. Ngày giỗ ngày tết của ông bà nhờ họ hàng lo cho cả nên hàng năm Giàng A Thênh chỉ gửi về một phần kinh phí cho họ lo giúp.

      Sau khi phát quà cho mọi người, uống bát nước chè Suối Giàng, đặc sản quê hương,  Bí Thư và Chủ Tịch tranh thủ đi thăm các gia đình trong bản. Thăm ruộng bậc thang, thăm đồng lúa chín, Thênh nói với Chủ tịch Ban: Lúa nương năm nay bội thu đấy anh Ban à. Có lẽ thời tiết thuận lợi nên năng suất có khi cao nhất từ trước đến nay.

      Nói gì thì nói, ông trời không ủng hộ mưa gió thuận hòa, làm sao có năng suất sáu tấn trên H A được. Vũ Ban cũng đồng tình với nhận định trên của Bí Thư: Đúng là trời đất quyết định hết. Nhưng nếu huyện không chỉ đạo các xã đẩy mạnh công tác thủy lợi ngay từ đầu vụ, đắp bờ giữ nước, chống khô nứt chân ruộng khi lúa đẻ nhánh và chuẩn bị làm đòng  thì làm gì có năng suất được.

       Bên cạnh khâu chọn giống, làm sục bùn ruộng bậc thang, bón phân kịp thời vụ của huyện cũng góp phần vào vụ mùa thắng lợi. Chiều nay về huyện tôi và anh lại đôn đốc các xã tháo nước sớm để ruộng khô chân, chuẩn bị thu hoạch và cày ruộng đổ ải chuẩn bị cho vụ sau.

      Trên đường đi từ huyện về, hai người tha hồ ngắn cảnh những đồi lúa vàng ươm một màu no ấm mướt mắt. Bông nào bông ấy nặng hạt cúi gập đầu xuống đất. Sự chỉ đạo của huyện sâu sát, thăm đồng liên tục, xuống các xã đôn đốc từng việc đã có kết quả rõ nét, nhất là vụ mùa năm nay.

      Về đến nhà thì cỗ đã xong. Hai mâm cỗ đặt trên hai bộ phản gỗ có bát đĩa đầy đủ. Bốn mâm dưới trải chiếu. Thức ăn có nước như xương hầm khoai sọ, canh măng đựng vào bát tô. Các loại giò chả, thịt luộc, thịt quay, xôi và các loại bánh… bày trên lá chuối hơ lửa lau sạch.

      Ông trưởng tộc tuyên bố: Mâm nào mâm ấy cứ vai vế mà ngồi với nhau. Bí thư Thênh băn khoăn mời Vũ Ban lên mâm trên uống rượu với các cụ. Vừ A Thênh tìm ghế thấp ngồi mâm dưới với những người cùng vai vế. Vũ Ban cáo lỗi xin được ngồi cùng Bí thư và nói rằng : Xin các cụ cứ tự nhiên, coi cháu như con cháu trong nhà, ngồi cùng với nhau cho tiện.

      Trưởng tộc cứ nài nỉ mời Vũ Ban lên ngồi mâm trên, Chủ Tịch là khách của gia đình. Còn thằng Thênh nó là bậc con cháu phải ngồi mâm dưới. Thủ tục ở đây như vậy.

Lời qua tiếng lại, Vũ Ban đành ngồi ghé phía ngoài phản gỗ, chạm bát rượu với các cụ, ăn vài miếng cho phải nhẽ rồi xin phép ngồi cùng Bí Thư Thênh để kết hợp bàn thêm công việc.

      Thênh và Vũ Ban ngồi ăn cỗ một lúc đã gần hết thức ăn vì vai vế toàn trẻ con nên ăn rất nhanh, rất tự nhiên, chả bàn luận gì. Gần buổi người nào cũng đói nên ăn uống nhiệt tình, chẳng để tâm đến khách. Thấy vậy, Vũ Ban cũng đứng dậy cáo lỗi vì đã ăn sáng ở nhà. Vừ A Thênh biết nhưng cũng chẳng dám nói gì. Hai người ra bàn uống nước. Các mâm dưới ăn uống xong no nê ra về, cũng chẳng chào khách một lời…
      Sau khi ăn uống xong, chia sẻ với mọi người dăm ba câu chuyện, Bí Thư và Chủ Tịch chào mọi người ra về. Trên đường cùng xe với Chủ Tịch, Bí Thư phàn nàn: Quê tôi thế đấy ông Ban à. Thênh tâm sự với Vũ Ban: Hủ tục còn nặng nề lắm. Biết bao giờ ánh sáng văn minh mới chiếu rọi về đây! Thôi cũng đành dần dần thôi ông à. Vũ Ban đồng cảm: Nơi khác còn nặng nề hơn nữa vì mỗi lần có giỗ, có tang là thịt trâu thịt bò, cả xã ăn mấy ngày liền…

      Chẳng mấy chốc đã về tới huyện. Hai người như đũa có đôi, lại lao vào bàn công việc mới, bởi nếu Huyện ủy, Ủy ban lỏng đôn đốc, kiểm tra là công việc lại dồn ứ lên ngay…